Ορχιδέες της Λέσβου

Εάν προσέξουμε καλά τα αγριολούλουδα του νησιού θα ανακαλύψουμε και τον υπέροχο κόσμο των ορχιδεών, που είναι το καμάρι των φίλων της φύσης. Θα τις βρούμε ανθισμένες σε διάφορα μέρη του νησιού από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο, μια από αυτές ανθίζει και το φθινόπωρο, προσφέροντας πολύ όμορφες στιγμές σε πολλούς λάτρεις της φύσης που τις αναζητούν και έρχονται ακόμα και από το εξωτερικό στη Λέσβο για να τις συναντήσουν. Περισσότερα από 100 διαφορετικά είδη έχουμε την τύχη να έχουμε στη Λέσβο, τα μισά περίπου απ’όσα θα δούμε σε όλη την Ελλάδα.

Πρώτος μελετητής τους ο Λέσβιος μαθητής του Αριστοτέλη Θεόφραστος, πατέρας της οικολογίας, που τον φανταζόμαστε να περπατά με τον Αριστοτέλη πέριξ του κόλπου της Καλλονής, σε ένα περιβάλλον λίγο ως πολύ παρόμοιο με αυτό που έχουμε την τύχη να χαιρόμαστε περίπου 2,5 χιλιάδες χρόνια μετά.

Οι ορχιδέες πήραν το όνομα τους πιθανότατα αντανακλώντας την ομοιότητά της διπλοκόνδυλης ρίζας τους με τα ανδρικά γεννητικά όργανα, αλλά ο λέγεται ότι συνδέονται και με τον μυθικό Όρχι, γόνο μιας Νύμφης και ενός Σάτυρου, όπου σε μια διονυσιακή γιορτή μέθυσε τόσο πολύ που προσπάθησε να βιάσει μια ιέρεια του Θεού και εξαιτίας της προσβολής αυτής άγρια θηρία τον κατασπάραξαν. Ο πατέρας του ζήτησε συγχώρεση από τον Διόνυσο και αυτός ικανοποιώντας τον Σάτυρο τον μεταμόρφωσε σε ένα πανέμορφο λουλούδι, την ορχιδέα.

Άγριες ορχιδέες θα βρούμε παντού στον πλανήτη, εκτός των πάγων και της ερήμου.  Εξελίχθηκαν σε ένα περιβάλλον γεμάτο με ποικιλία διαφορετικών εντόμων-επικονιαστών και ανέπτυξαν πολλά ειδικά χαρακτηριστικά με αποτέλεσμα η μελέτη τους να γίνει το ενδιαφέρον πολλών βιολόγων και βοτανολόγων και η φωτογράφησή τους το πάθος πολλών ερασιτεχνών φυσιολατρών. Είναι χαρακτηριστική η ομοιότητα πολλών από αυτών με έντομα με σκοπό να ξεγελάσουν τους πιθανούς επικονιαστές.

Οι ορχιδέες στη Λέσβο εκτείνονται σε όλο σχεδόν το νησί αλλά περισσότερο στο Νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού από τον ορεινό όγκο του Ολύμπου μέχρι το Πλωμάρι και ανατολικότερα στην χερσόνησο της Αμαλής, νότια της Μυτιλήνης, και αυτό εξηγείται από τα ασβεστολιθικά εδάφη που προτιμούν περισσότερο οι ορχιδέες.

Η super star των ορχιδεών στην Ελλάδα και βοτανική ατραξιόν της Λέσβου είναι το Himantoglossum comperianum, μια από τις ιδιαίτερες και σπάνιες ορχιδέες, όπου η Λέσβος είναι το δυτικότερο σημείο εξάπλωσης της. Άλλα είδη που μπορούμε να συναντήσουμε στη Λέσβο είναι η Ophrys lesbis, Ophrys homeri, Ophrys masticorum, Epipactis persica, Platanthera chlorantha, Himantoglossum caprinum, Cephalanthera rubra και άλλες πολλές (πάνω από 90 είδη).

Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι όλα τα είδη της οικογένειας των ορχιδεών που φύονται αυτοφυώς στην Ελλάδα εμπίπτουν σε ειδικό – αυστηρό – προστατευτικό καθεστώς, καθώς περιλαμβάνονται στα προστατευταία είδη (της αυτοφυούς χλωρίδας του πίνακα Α) του ΠΔ 67/81 όπου στο Αρθρο 2 αναφέρεται ότι «Απαγορεύεται, καθ’ άπασαν την επικράτειαν και καθ’ όλην την διάρκεια του έτους, η συλλογή, η μεταφύτευσης, η εκρίζωσις, η κοπή, η μεταφορά, η πώλησις και η αγορά, η εξαγωγή εκ της χώρας, ως και η δια παντός τρόπου καταστροφή των αναφερομένων εις τον πίνακα Α’ βλαστικών ειδών, μετά των ανθέων και καρπών αυτών, των δια του επιστημονικού αυτών ονόματος κατονομαζόμενων…..».

Οι κυριότερες απειλές των ορχιδεών είναι η καταστροφή των βιοτόπων τους από μπαζώματα, αποξηράνσεις, υπερβόσκηση, η χρήση φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων. 

Η ύπαρξη άγριων ορχιδεών είναι δείκτης υγείας για το περιβάλλον μας, είμαστε πολύ τυχεροί στη Λέσβο που μπορούμε να δούμε τόσα πολλά είδη, και οπωσδήποτε αξίζουν της προσοχής και προστασίας μας.

Μιχάλης Μπάκας- Περιβαλλοντολόγος- ΜΔΕ περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση